Το bullying είναι ένα από τα μόνιμα φαινόμενα που απασχολεί και χρήζει άμεσης αντιμετώπισης, τόσο από το εκπαιδευτικό, όσο και από το οικογενειακό πλαίσιο. Οι φράσεις του τύπου: «Στο παιδί μου δεν θα γίνει», «Άδικα το συζητάμε! Εάν γίνει στο παιδί μου, θα το καταλάβω», « Το παιδί μου αποκλείεται να υιοθετήσει τέτοιες συμπεριφορές, σίγουρα το έχουν παρεξηγήσει οι καθηγητές», «Εεεεε, παιδιά είναι, μωρέ, πλάκα κάνουν» κι άλλα τέτοια, απλώς, οξύνουν τις καταστάσεις και σίγουρα δεν είναι καθόλου βοηθητικές.
Ας δούμε, αρχικά, τι είναι το bullying και πώς προσεγγίζεται από την επιστημονική κοινότητα. Το bullying είναι, δυστυχώς, τρόπος συμπεριφοράς, ο οποίος διδάσκεται και καλούνται να τον αντιμετωπίσουν άτομα όλων των ηλικιών και σε οποία/-ο συνθήκη/κατάσταση/περιβάλλον κι εάν βρίσκονται. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι η ενσωμάτωση της τεχνολογίας και η «κακή» χρήση της έχουν προσδώσει μια νέα μορφή και δυναμική σε αυτό το μη-αποδεκτό φαινόμενο.
Παρόλο, που έχουν πραγματοποιηθεί αλλεπάλληλες έρευνες, δεν υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος ορισμός, καθώς εμφανίζεται με πολλές και διαφορετικές μορφές, για διαφορετικούς λόγους και σε διαφορετικές διακυμάνσεις. To bullying μπορεί να είναι σωματικό (σπρώξιμο, γροθιά ή χτυπήματα), λεκτικό (απειλές ή υβριστικά σχόλια), ψυχολογικό και συναισθηματικό (διασπορά φημών ή αποκλεισμού κάποιου από ένα κοινωνικό σύνολο) ή διαδικτυακό (ciber bullying), το οποίο, συνήθως, γίνεται μέσα από τα social media (Αnonymous, 2022).
Το bullying, όποια μορφή κι εάν έχει, είναι μια πάρα πολύ επίπονη συνθήκη, που ακινητοποιεί και παραλύει το θύμα, καθιστώντας, όχι μόνο την αντιμετώπιση του ανέφικτη, αλλά και την παραδοχή και την ομολογία του φαινομένου.
Γονείς και εκπαιδευτικοί θα πρέπει να είναι προσεχτικοί και παρατηρητικοί, τόσο για να μπορέσουν να καταλάβουν τι συμβαίνει στον υπέροχο συναισθηματικό κόσμο των παιδιών και όλοι μαζί, σε συνεργασία, να κατορθώσουν να ξεπεράσουν κάθε δυσκολία.
Κάποια σημάδια τα οποία υποδεικνύουν ότι ένα παιδί υφίσταται bullying, ανά κατηγορία (Κυριακίδης, 2009; Anonymous 2022; Fekkes; 2005):
Συναισθηματικές και συμπεριφορικές ενδείξεις, που παρουσιάζει το παιδί, όταν υφίσταται κακοποίηση:
- Αλλαγή στις συνήθειες ύπνου και τροφής
- Ξεπάσματα θυμού ή κλάματα
- Απότομες και συχνές αλλαγές στη διάθεση (κυκλοθυμία)
- Αίσθημα αδιαθεσίας το πρωί (πριν πάμε στον χώρο, στο περιβάλλον, που το άτομο υφίσταται αυτή την κακοποίηση)
- Απορρίπτεται και απομακρύνεται, επιζητώντας την απομόνωση, ή αρχίζει να τραυλίζει εάν κληθεί να συνομιλήσει και να συναναστραφεί με αυτόν που το κακοποιεί
- Μετατρέπεται ξαφνικά σε έναν επιθετικό και παράλογο άτομο
- Αρνείται απόλυτα να μιλήσει για το τι δεν πάει καλά
- Αρχίσει να στοχοποιεί και να στοχεύει τα αδέλφια του (εάν υπάρχουν)
- Τυχαίνει πολύ συχνά να «χάνει» χρήματα ή ξεκινάει να κλέβει.
- Σωματικές ενδείξεις:
- Εμφάνιση ανεξήγητων μελανιών, κοψιμάτων, γρατζουνιών
- Επιστρέφει, συνήθως, στο σπίτι με «χαμένα» ή κατεστραμμένα πράγματα ή ρούχα
- Επιστρέφει, αρκετά συχνά, πεινασμένο
- Σχολικές ενδείξεις του bullying:
- Δεν επιθυμεί να πάει στο σχολείο
- Ενδέχεται να αλλάζουν τη διαδρομή προς το σχολείο ή φοβάται να πάει στο σχολείο με τα πόδια
- Αποφεύγει να πάει στο σχολείο με λεωφορείο/τραμ/τραίνο
- Η σχολική του απόδοση μειώνεται κι οι βαθμοί του αρχίζουν να πέφτουν.
Οι γονείς μπορούν να γίνουν αρωγοί στην προσπάθεια των παιδιών τους να ξεπεράσουν αυτή την επίμονη και τραυματική συνθήκη της κακοποίησης. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να τονίσουμε ότι η καλύτερη αντιμετώπιση του bullying είναι η πρόληψη. Πολλές φορές, όμως, η πρόληψη και ο άμεσος εντοπισμός του φαινομένου δεν είναι κάτι εφικτό. Για να μπορέσουν, λοιπόν, οι γονείς να επιτύχουν να σταθούν δίπλα στα παιδιά τους, θα πρέπει, αρχικά, να μην εθελοτυφλήσουν, να κοιτάξουν το πρόβλημα κατάματα και σε συνεργασία με τα παιδιά τους και το εκπαιδευτικό πλαίσιο να το αντιμετωπίσουν. Υπάρχουν αρκετές έρευνες, οι οποίες προσπαθούν να βοηθήσουν τους γονείς στο διάβημά τους αυτό, προσφέροντάς τους κάποια βήματα που μπορούν να ακολουθήσουν για να επιτύχουν το διάβημά τους αυτό.
Ως γονείς καλό θα ήταν να (Anonymous 2022; Fekkes, 2005; Rigby,2008):
- Δημιουργήσετε μαζί με τα παιδιά σας μια λίστα απαντήσεων, στην οποία θα εμπεριέχονται φράσεις ή λέξεις.
Αυτές οι φάσεις και οι λέξεις θα είναι το «οχυρό» των παιδιών σας, τις οποίες τα παιδιά θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν όταν υφίστανται τέτοιες συμπεριφορές, π.χ. «Κάνε πίσω», «Αυτό που κάνεις δεν είναι ωραίο» κτλ.
- Παίξετε παιχνίδια ρόλων « Τι θα γινόταν εάν;»
Τα παιχνίδια ρόλων είναι ένας και αποτελεσματικός τρόπος για να μπορέσει το παιδί να χτίσει την αυτοπεποίθηση του και να ενδυναμωθεί, ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις, που ενδέχεται να του εμφανιστούν, π.χ. υποδυθείτε τον θύτη και το θέμα. Δείξτε του πώς μπορούν να αντιδράσουν σε μια τέτοια περίσταση. Μετά, δώστε τους τη δυνατότητα και την ευκαιρία να κάνουν το ίδιο.
Είναι πολύ κρίσιμο και ουσιαστικό, μέσα από αυτή τη διαδικασία, να μάθετε στα παιδιά να μιλάνε με δυνατή και σταθερή φωνή. Η γκρίνια ή το κλάμα θα λειτουργήσει ως ανταμοιβή και σίγουρα θα ενθαρρύνει τον νταή.
- Προωθήσετε τη θετική γλώσσα του σώματος και να οδηγήσετε το παιδί στην υιοθέτησή της
Αυτό το βήμα είναι ουσιαστικό, γιατί ο τρόπος με τον οποίο φαίνεσαι, όταν συναντάς ένα νταή, ενδέχεται να είναι καταλυτικής σημασίας, και μάλιστα πολύ παραπάνω από αυτά που θα ειπωθούν.
- Διατηρείτε πάντα ανοιχτό το δίαυλο επικοινωνίας με τα παιδιά σας
Αυτό διαδραματίζει, εξίσου, ένα σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση του bullying. Θεμιτό θα ήταν να ελέγχετε καθημερινά τα παιδιά σας, για το πώς πάνε τα πράγματα στο σχολείο και για το πώς νιώθουν γι’ αυτό. Για να εκμαιεύσετε τις επιθυμητές πληροφορίες συνίσταται η δημιουργία ενός ευνοϊκού κλίματος, μιλώντας τους με ένα ήρεμο και φιλικό τόνο. Κατά τη διάρκεια των συζητήσεών σας, μην αμελείτε να τους τονίζετε ότι η προσωπική του ασφάλεια και ευημερία είναι άκρως σημαντικά και ότι θα πρέπει πάντα να μιλά με έναν ενήλικα για τα ενδεχόμενα προβλήματα. Για να σας εμπιστευτεί, να νιώσει ασφάλεια το παιδί σας και να σας μιλήσει στα δύσκολα, θα πρέπει να είστε εκεί και στα «ασήμαντα» Προσπαθήστε να σταματάτε αυτό που κάνετε όταν το παιδί σας θέλει να σας πει κάτι, ακόμα κι εάν σας φαίνεται ασήμαντο. Σε εσάς μπορείτε να φαίνεται ασήμαντο, στο παιδί σας όμως, φαίνεται πολύ μεγάλο κι ανυπέρβλητο.
- Χτίσετε την αυτοπεποίθηση των παιδιών σας
Θα πρέπει να γίνει απολύτως κατανοητό ότι όσο καλύτερα νιώθει το παιδί για τον εαυτό του, τόσο αυξάνονται και πολλαπλασιάζονται οι πιθανότητες να δεχθεί και να επηρεαστεί η αυτοεκτίμησή του από κάποια εκφοβιστική συμπεριφορά.
Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν το παιδί τους στο χτίσιμο της αυτοεκτίμησής τους, ενθαρρύνοντας τα χόμπι τους, τις εξωσχολικές τους δραστηριότητες και τις κοινωνικές συναναστροφές, οι οποίες αναδεικνύουν το καλύτερο στο παιδί.
Επίσης, μην ξεχνάτε να τονίζετε στο παιδί σας τις ξεχωριστές του ικανότητες, τις οποίες αγαπάτε πάνω του και ενισχύστε τις θετικές συμπεριφορές, που θα θέλατε το παιδί σας να υιοθετήσει. Τονίζοντας και ενισχύοντας τα δυνατά σημεία των παιδιών σας και ενθαρρύνοντας τις υγιείς σχέσεις με άλλους, σίγουρα, θα επηρεάσετε θετικά τη διαδικασία δόμησης της αυτοεκτίμησης. Είναι βέβαιο ότι αυτό θα βοηθήσει και στην αύξηση της μακροπρόθεσμης αυτοπεποίθησης των παιδιών σας και στην απόρριψη/αντίκρουση τυχόν καταστάσεις εκφοβισμού.
- Επαινέσετε την πρόοδο των παιδιών σας (έπαινος/πρόοδος)
Σταθείτε δίπλα στο παιδί σας ενθαρρυντικά, σε κάθε προσπάθεια του παιδιού σας να αντικρούσει έναν παρενοχλητή. Ακόμα, κι εάν νιώθετε ότι η εξουδετέρωση του νταή και της συμπεριφοράς του θα μπορούσε να είναι πιο αποτελεσματική, επιβραβεύστε το! Επαινέστε το! Επίσης, εάν τύχει να δείτε κάπου, πχ στο πάρκο, ένα παιδάκι να εξουδετερώνει ένα νταή, θα ήταν άκρως βοηθητικό να το δείξετε στο παιδί σας ως παράδειγμα αντιμετώπισης, ώστε να μπορέσει να το μιμηθεί, προσαρμόζοντας το στην προσωπικότητά του. Προσπαθήστε να μεταδώσετε και να υιοθετήσει το παιδί σας την ιδέα ότι εάν κάποιο παιδί δείξει ότι δεν μπορεί να ενοχληθεί, ένας νταής ενδεχομένως θα υποχωρήσει και δεν θα επιχειρήσει μια εκ νέου προσέγγιση.
Στο σημείο αυτό, θα ήταν θεμιτό να δοθεί έμφαση στο ότι για να επέλθει η όποια αλλαγή, τόσο συμπεριφοράς, όσο και ψυχολογικής, θα πρέπει να ακολουθήσουμε το μονοπάτι της ενθάρρυνσης, και όχι της επικριτικής στάσης. Δεν αμελούμε να πούμε στα παιδιά ότι δεν έχουν καμιά ευθύνη γι’ όλο αυτό που συμβαίνει, γιατί τα παιδιά τείνουν να κατηγορούν τον εαυτό τους για τα αρνητικά που συμβαίνουν στη ζωή τους. Εμείς, έχοντας ως βάση τη λογική, γνωρίζουμε ότι η υπαιτιότητα δεν ανήκει το παιδί που υφίσταται την κακοποίηση αλλά στο θύτη. Όμως, τα παιδιά λειτουργούν έχοντας ως βάση τους το συναίσθημα. Μην σταματάτε να υπενθυμίζετε και να λέτε στο παιδί σας ότι δεν είναι δικό τους λάθος αυτό που συμβαίνει, ότι δεν φταίει αυτό καθόλου και ότι δεν είναι μόνο του!
Πέρα απ’ όλα αυτά, όμως, ως γονείς μην αμελήσετε να επικοινωνήσετε το γεγονός στο σχολικό περιβάλλον και στο οικογενειακό περιβάλλον του παιδιού που ασκεί bullying. Η αντιμετώπιση μιας τέτοιας συνθήκης είναι πολυπαραγοντική και σίγουρα θα επέλθει μέσα από τη συνεργασία με το σχολείο.
Μην ξεχνάτε ότι ένας από τους καλύτερους τρόπους αντιμετώπισης ενός περιστατικού Bulling είναι του να ζητήσετε βοήθεια από κάποιο ειδικό πχ ψυχολόγο. Αποτάξτε από πάνω σας το Taboo του ότι όποιος επισκέπτεται έναν ψυχολόγο, έχει θέμα, είναι άρρωστος κι άλλα τέτοια. Σας διαβεβαιώνω ότι μέσα από τη «θεραπευτική» διαδικασία θα δώσετε στο παιδί σας, αλλά και σε εσάς, την ευκαιρία να σταθείτε στα πόδια σας, να δημιουργήσετε ένα νέο θετικό εαυτό, αποκτώντας υψηλή αυτοπεποίθηση, αυτοεκτίμηση και αυταξία.
Ελευθερία Χαλίλη
Εκπαιδευτικός / Φιλόλογος
Διαχειρίστρια της ΑΜΚΕ δράσης : ” Kάθε βιβλίο ένα ταξίδι – Βιβλιοταξιδεύουμε”
Διευθύντρια Εκπαίδευσης και κατάρτισης για την Unesco Πειραιώς & Nήσων και International Action Art
Ξένη βιβλιογραφία:
Anonymous,(2022):Types of Bullying | National Centre Against Bullying. (2022) https://www.ncab.org.au/bullying-advice/bullying-for-parents/types-of-bullying/
Fekkes, M., Pijpers, F. I., & Verloove-Vanhorick, S. P. (2005). Bullying: Who does what, when and where? Involvement of children, teachers and parents in bullying behavior. Health education research, 20(1), 81-91.
Rigby, K. (2008). Children and bullying: How parents and educators can reduce bullying at school. Blackwell Publishing.
Ελληνική βιβλιογραφία:
Κυριακίδης, Σ. (2009). School bullying: psychosocial effects on students. Psychology: the Journal of the Hellenic Psychological Society, 16(1), 77-98.